ანემია – სასჯელი არასწორი კვებისთვის

ბერძნულიდან  სიტყვა  ანემია  ნიშნავს «სისხლის გარეშე». ასე, ანემია ვითარდება უხვი სისხლდენის დროს, თუმცა ამ სენის ყველაზე გავრცელებული მიზეზია ჰემოგლობინის უკმარისობა.

ტრადიციისამებრ, დავიწყოთ თეორიით… ადამიანის სისხლი შედგება პლაზმისგან და უჯრედებისგან: ერიტროციტებისგან (სისხლის წითელი უჯრედები) და ლეიკოციტებისგან (სისხლის თეთრი უჯრედები). ერიტროციტებს გადააქვთ ჟანგბადი, რომლის გარეშეც უჯრედები ვერ იარსებებენ, ხოლო ლეიკოციტები იცავენ ორგანიზმს მავნე მიკროორგანიზმებისგან.

ერიტროციტები შეიცავენ რკინაშემცველ ცილას – ჰემოგლობინს. მის სტრუქტურაში არის რკინის იონი, რომელიც ჟანგბადთან შეერთების დროს ხდის სისხლს წითელს. სიხლძარღვთა სისტემაში გადაადგილებისას, რკინა შედის ჟანგბადთან შეერთებაში და აწვდის მას სხეულის ყველა უჯრედში. საპირისპირო მიმართულებისას, ჰემოგლობინს გააქვს უჯრედებდან ნახშირორჟანგი ვენებიდან ფილტვებთან.

რადგან ჟანგბადის გარეშე ვერ ვიცოცლებთ ხუთი წუთიც კი, რკინის უმთავრესი როლი ამ პროცესში ცხადი ხდება.

რკინის დეფიციტის ანემიაზე ბევრს სმენია, მაგრამ ცოტამ თუ იცის, რომ ანემია შესაძლებელია გამოწვეული იყოს სხვა ბიოლოგიურად აქტიური ნივთიერებების უკმარისობით.

აღსანიშნავია, რომ ჰემოგლობინის დონეზე მოქმედებს, გარდა რკინისა, ასევე ვიტამინი B12, ფოლიუმის მჟავისა და სხვა ვიტამინემის ურთიერთმოქმედება.

რითი არის საშიში რკინადეფიციტური ანემია?

ჰემოგლობინის დაბალი დონის დროს  ქსოვილები განიცდიან სასიცოცხლო ენერგიის უკმარისობას – ჟანგბადის უკმარისობას. ამ გარემოებების გამო არ გამოიმუშავება საკმარისი ენერგია, რაც იწვევს დაღლილობის შეგრძნებას, სიფერმკრთალეს, ქოშინს, თავის ტკივილს, ყოველთვის ცივ ხელებსა და ფეხებს, თავბრუსხვევას და დეპრესიასაც. შეიძლება გამოიწვიოს ყნოსვისა და გემოს დარღვევები. გარდა ამისა, სისხლნაკლებობის დროს შეიძლება იყოს ისეთი გამოვლინებები, როგორიცაა დახეთქილი ტუჩები, კუნთების მოულოდნელი სისუსტე, თმის ცვენა, ფრჩხილების მტვრევადობა. 

ადამიანის სისხლში ჰემოგლობინის დონის ნორმალურ შემცველობად ითვლება: კაცებში 130—170 გ/ლ, ქალებში 120—150 გ/ლ.

თვითონ დანაკარგი შეადგენს 1-2 მგ რკინას დღეში, მაგრამ ამ რაოდენობის აღსადგენად ორგანიზმმა უნდა მიიღოს უფრო მეტი, იქიდან გამომდინარე, რომ რკინის საშუალო შეთვისებადობა პროდუქტებიდან 10% დონეზეა. ამიტომ,  მიღებულია მითითება, რომ რკინის დღიური ნორმის საჭიროება მამაკაცებისთვის შეადგენს – 10 მგ, ქალებისთვის – 18 მგ (მოხუცებული ქალებისთვის – 10 მგ).

რკინა უკიდურესად მნიშვნელოვანია ქალებისთვის, რადგან მენსტრუაციის დროს ორგანიზმი კარგავს რკინის დაახლოებით 50%.

მსოფლიო ჯანდაცვის ორგანიზაციის ცნობით რკინის დეფიციტს განიცდის მსოფლიოს მოსახლეობის მეოთხედი ნაწილი. ორსული ქალების 42% დაავადებულია ანემიის სწორედ ამ ფორმით. მომავალი დედების უმრავლესობა ვერ ვხდება საკუთარ ორგანიზმში ამ პრობლემის არსებობის შესახებ.

ნორმისგან ძლიერი გადახრა გავლენას ახდენს როგორც ქალის, ასევე ბავშვის ჯანმრთელობაზეც. ქალებს აქვთ ისეთი გართულება, როგორიცაა საშვილოსნოს ჰიპერტენზია, პლაცენტის არასწორი განთავსება, ჰიპოქსია, ნაყოფის განვითარების დაგვიანება ან შეწყვეტა. დაბადებისას ბავშვს შეიძლება ჰქონდეს დაბალი მასა, განუვითარებლობა, სასუნთქი ან ნერვული სისტემის დარღვევა, გონებრივი და ფიზიკურრი განვითარების შემდგომი დარღვევები, კუნთების და ორგანოების ატროფია.

რკინის სიჭარბე ორგანიზმში ასევე შეიძლება საშიში იყოს ადამიანის ორგანიზმისათვის, ეს ხელს უწყობს ავთვისებიანი სიმსივნის და გულის დაავადებების განვითარებას, აფერხებს ორგანიზმის ანტიოქსიდანტურ სისტემას.

სად არის რკინის შემცველობა?

საკვები პროდუქტები შეიცავენ რკინის ორ სახეობას — ჰემშემცვლელი და არაჰემშეცვლელი.

„ჰემშემცვლელ“ რკინად ითვლება რკინის 40% ხორცსა და ცოტა ნაკლები თევზში. ჩვეულებრივ ადამიანი ითვისებს 15-დან 35%-მდე ჰემშემცვლელ რკინას. რკინის დანარჩენი ნაწილი ხორციდან, და ასევე მთლიანად რკინას შეიცავს მცენარეულის საკვები და კვერცხი, ე.წ. „არაჰემშემცვლელ რკინას“.

რკინის შეთვისებადობა ხორციდან შეადგენს 20-22%, თევზიდან – 11%, პარკოსნებიდან – 7%, ხილი-და ბოსტნეულიდან – 3%. არაჰემშემცვლელი რკინა ითვისება სხვაგვარად, ვიდრე ჰემშემცვლელი. არაჰემშემცვლელი რკინის შეთვისებადობა ვარირებს 2-დან 20%-მდე, დამოკიდებულია მოხმარებული პროდუქტების შეთავსებაზე.  არაჰემშემცვლელი რკინის მაღალი შეთვისებადობის აქტივატორია ვიტამინი С.

ყველა ადამიანმა შეიძლება მიიღოს მაქსიმალური სარგებელი რკინიდან, ვეგეტარიანული თუ ტრადიციული დიეტის განუსხვავებლად. მთლიანობაში, რიგი გამოკვლევების დროს დადგინდა, რომ რკინადეფიციტური ანემია ვეგეტარიანელებში არ აღემატება საშუალო მაჩვენებლებს. ვეგეტარიანელები და ვეგანელები მოიხმარენ უფრო მეტ ხილსა და ბოსტნეულს, რაც ზრდის რკინის შეთვისებადობას მცენარეული საკვებიდან.

მიუხედავად ამისა, ფაქტი რჩება ფაქტად, რომ ცალკე სახეობით აღებული რკინას აქვს უკეთესი შემცველობა ზღვისპროდუქტებიდან, ხორცპროდუქტებიდან, სუბპროდუქტებიდან (ღვიძლი, თირკმელი).

ორგანიზმში რკინის მარაგის შევსებაში დაგეხმარებთ გარდა ხორცის პროდუქტებისა სხვა პროდუქტები: მაში, ოსპი, ლობიო, წიწიბურა, თხილეული (მზესუმზირის, სეზამის, გოგრის თესლები, ფისტაშკა), წითელი და შავი ხიზილალა, ასკილი, შავი ქლიავი, სოკო ახალი და გამშრალი, ვაშლი ახალი და გამშრალი, ზღვის კომბოსტო, ბროწეულის წვენი, შავი შოკოლადი და ა.შ.

როგორ გავზარდოთ რკინის შეთვისებადობა?

რკინის შეთვისების ოპტიმალურობისათვის საჭიროა კუჭის წვენის ნორმალური სეკრეცია.

რკინის შეთვისების საუკეთესო აქტივატორია ვიტამინი С.
რკინის შეთვისებას ასევე ხელს უწყობს კობალტი, სპილენძი, ვიტამინი А.

С ვიტამინის საუკეთესო მიმწოდებელია – ასკილი, ციტრუსები, ქაცვი. ფორთოხლის წვენის ჭიქა საჭმელამდე ნახევარი საათით ადრე, ან ასკილის ნაყენი – უთუოდ სწორი დანამატია ჰემოგლობინის ასამაღლებლად.

შეთვისებას ხელს უშლიან პროდუქტები, კალციუმის, ფოსფორისა და ცინკის მაღალი შემცველობით, და ასევე Е ვიტამინი და ფიტინის მჟავა.

არ ღირს ხორცისა და მცენარეული წყაროების მოხმარება ისეთ პროდუქტთან, როგორიცაა პური, ფაფა, მაკარონი. ეს საკვები ნაწლავში ახდენს რკინაზე შეკვრით მოქმედებას, რომელიც ხელს უშლის მის შეთვისებას ორგანიზმის მიერ. საუკეთესო გარნირი არის ბოსტნეული, მწვანილი, რომელიც მდიდარია С ვიტამინით (ზრდის რკინის მიწოდებას ორგანიზმში 30% და მეტიც), და ფოლიუმის მჟავა.

მცენარეული პროდუქტებიდან რკინით უფრო მდიდარია პარკოსნები: ლობიო, სოიო. მაგრამ მათში С ვიტამინის დაბალი შემცველობაა, ამირომ რკინის უკეთ შეთვისებისთვის ისინი უნდა მივირთვათ ბოსტნეულთან, ხილთან და მწვანილთან ერთად, რომლებიც შიეცავენ С ვიტამინის დიდ რაოდენობას. გარდა ამისა, პარკოსნები და პურეული მარცვლეული, ასევე ზოგიერთი ბოსტნეული შეიცავს ფოსფატებსა და ფითინებს, რომლებიც კრავენ რკინას ნაწლავში და ხელს უშლიან მის შევთვისებადობას. ეს ნიშნავს, რომ რკინის და სხვა მინერალების ნაწილი ჯერ იხარჯება ფითინის მჟავის ნეიტრალიზაციისთვის, ხოლო შემდგომ – გამოიყენება ორგანიზმის სასარგებლოდ. ფიტათების ნეგატიური გავლენის მინიმალიზაციისათვის საჭიროა მათი დიდი ხნით ჩალბობა.

ქატო ასევე ხელს უშლის რკინისა და სხვა მინერალების შეთვისებადობას, ისინი შეიცავენ ფითინის მჟავის დიდ რაოდენობას.

ბურღულეულიდან დიდი შეთვისებადობით გამოირჩევა წიწიბურა და კინოა, ბოსტნეულიდან – ბროკოლი, კომბოსტო, პომიდორი, ახალი კარტოფილი, ხახვი, გოგრა, სალათის ფოთლებები და მწვანილი. რკინით მდიდარი ხილი: ნებისმიერი ვაშლი, ბანანი, ბროწეული, გარგარი, ატამი, ქლიავი, ხურმა და კომში. აუცილებელია წვენების დალევა: ბროწეულის, ჭარხლის, სტაფილოს. ასევე სასარგებლოა ზღვისპროდუქტების, თხილეულის (განსაკუთრებით კაკლის), ჩირის მიღება.

რკინის დაბალი შეთვისებადობის ერთ-ერთი მიზეზია კაზეინი, რძის ცილა. გარდა ამისა, კალციუმი რძის პროდუქტებიდან ეკონკურენტება რკინას. კაზეინი ეწებება რკინას, არ აძლევს მას შეთვისების საშუალებას და უბრალოდ გამოიყოფა ორგანიზმიდან. ჭიქა რძე ან ყველის ნაჭერი ამცირებენ რკინის შეთვისებადობას 50%-ით. ამიტომ, აუცილებელი პირობაა – ყველა რძის პროდუქტი (რძე, ხაჭო, არაჟანი, იოგურტი, და სხვა რძის პროდუქტები) ამოვიღოთ რაციონიდან, ან არ გამოვიყენოთ  რკინის მიღებიდან ან მიღებამდე 5 საათის განმავლოაბში (თუ საუბარია სააფთიაქო პრეპარატებზე). ან გამოვიყენოთ ცაკლე რკინაშემცველი პროდუქტებისგან, კერძოდ კი, წიწიბურა მივირთვათ ყველისგან და ხაჭოსგან ცალკე.

მჟაუნის მჟავა და მთრიმლავი ნივთიერებები აუარესებენ რკინის შეთვისებადობას, ამიტომ ისპანახი, მჟაუნა, მოცვი, რომლებიც მდიდარია რკინით, არ შეიძლება გახდეს მისი კარგი წყარო. ისპანახი, თავისი პოპულარობის და სასარგებლო საკვების რეპუტაციის მიუხედავად, სინამდვილეში არ წარმოადგენს რკინის საუკეთესო წყაროს. რკინა მასში შეკრულია ოქსალატებთან, რომლებიც ანელებენ მის შეთვისებადობას ორგანიზმის მიერ. ოქსალატები — მჟავები, რომლებიც ასევე არიან რევანდისა და შოკოლადის შემადგენლობაში.

ტანინების სიჭარბე (ჩაი, ყავა, წითელი ღვინო, კაკაო, კოკა-კოლა) აუარესებენ რკინის შეთვისებადობას. დალიეთ ნაკლება ჩაი და ყავა, ისინი შეიცავენ ნივთიერებებს, რომლებიც გამორეცხავენ ორგანიზმიდან რკინას.

В12-დეფიციტური ანემია – რატომ ვითარდება ის და როგორ ვუმკურნალოთ?

1934 წ. ორმა ჰარვარდელმა ექიმმა, ჯორჯ მაიქოტმა და უილიამ პარრიმერფმა, მიიღეს ნობელის პრემია ვიტამინი B12-ს სამკურნალო თვისებების აღმოჩენისათვის.

ციანკობალამინი თამაშობს ძალიან მნიშვნელოვან როლს ნერვული სისტემის სწორად ფუნქციონირებაში, ხოლო მისი დეფიციტი იწვევს არა მხოლოდ ნერვული სისტემის, არამედ ჯირკვლების შიდა სეკრეციების, ტვინის დარღვევას, იწვევს ბერი-ბერის (პოლინევრიტები) დაავადებას, მომნელები სისტემის დარღვევას. B12 პასუხს აგებს უჯრედების გაყოფაზე.

В12 უკმარისობისას წარმოქმნილი ამინომჟავა ჰომოცისტეინი ანადგურებს სისხლძარღვების კედლებს, რაც იწვევს ანთებით პროცესებს, ათეროსკლეროზს, არტერიების დაბინძურებას ცუდი ქოლესტერინით და ინსულტით. ვიტამინი В12 საჭიროა ვიტამინი В9 სწორი ფუნქციონირებისათვის და მნიშნვნელოვანია ნუკლეიდური მჟავების წარმოსაქმნელად (გენეტიკური მასალა).

ფსიქიატრებს ხშირად უკვირთ ის, თუ რა სწრაფად ეხმარება ვიტამინი В12 ავადმყოფებს ზოგიერთ შემთხვევაში.

В12-დეფიციტური ანემია ვითარედება ვიტამინი В12 ხანგრძლივი უკმარისობის დროს, რომელიც არის, ძირითადად, ხორცში.

ჯანმრთელი ადამიანის ღვიძლში არის ვიტამინი В12 დიდი მარაგი, ამიტომ ცინაკობალამინის უკმარისობის პირველი სიმპტომები იგრძნობა ვიტამინი В12 საკმარისი ოდენობის მიწოდების შეწყვეტიდან  2-4 წლის შემდეგ.

В12 უკმარისობა – ერთ-ერთი მთავარი მიზეზია, რომლის გულისთვის მკაცრი ვეგეტარიანელები და ვეგანები კარგავენ აქტიურობას და ენერგიულობას, განიცდიან ანემიას და იძენენ ნერვული სისტემის დაავადებებს. გამოსავალი ვეგეტარიანელებისათვის – ვიტამინი B12 დამატებეთი მიღება.

ხორცისმჭამელთათვის ვიტამინ B12-თან პრობლემა არ უნდა ჰქონდეთ, რადგან B12 ძირითადად არის ყველა ცხოველური წარმოშობის პროდუქტში (თაფლის გარდა), და მისი საჭიროება ადვილად იფარება ხორცის პროდუქტების მოხმარებისას.  იმის მიუხედავად, რომ B12-ს შეიცავენ ბევრი მცენარეული წყაროები, მაგრამ აქტიურ სახეობაში, რომელიც შეიძლება ორგანიზმმა შეითვისოს, არის მხოლოდ ხორცის პროდუქტებში.

რკინის შეთვისებადობისგან  განსხვავებით, B12 ნადგურდება ვიტამინი С ზემოქმედებისას, ხოლო შეთვისებადობას ხელს უწყობს ფოლიუმის მჟავა. ასევე კალციუმის  გარეშე შეუძლებელია В12 აბსორბაცია.

ფოლიუმის მჟავის დეფიციტი (ვიტამინი В9)

ვიტამინი В9 თამაშობს ძალიან მნიშვნელოვან როლს ადამიანის ორგანიზმში. უპირველეს ყოვლისა, ის პასუხს აგებს სისხლის წითელი უჯრედების წარმოქმნაზე. და ასევე, ამ ვიტამინის დამსახურებით ჰემოგლობინში ხდება პროტეინის სინთეზი, რომლის შემადგენლობაშიც შედის რკინა. ორგანიზმში ფოლიუმის მჟავის საკმარისი რაოდენობა უზრუნველყოფს სისხლის ნორმალურ შემადგენლობას, და ასევე მის ხარისხს; ახდენს ცხიმოვანი და ნახშირბადის ცვლის ნორმალიზებას. ვიტამინი В9 არასაკმარისი მოხმარება შეიძლება გახდეს ანემიის წარმოქმნის მიზეზი.

გარდა ამ ყველაფრის, ფოლიუმის მჟავა აუცილებელია ნუკლეიდური მჟავების სინთეზისთვის, რომლის მოლეკულებში არის მნიშვნელოვანი მემკვიდრეობითი ინფორმაცია. ეს ვიტამინი ასევე აუცილებელია ზრდისთვის, განვითარებისთვის და ადამიანის ორგანიზმის ყველა უჯრედის განახლებისთვის. გარდა ამისა, ფოლიუმის მჟავას შეუძლია გაზარდოს მადის გრძნობა და უზრუნველყოს ნორმალური მომნელებელი პროცესი.

ძალიან მნიშვნელოვანია ფოლიუმის მჟავის მიღება ორსულობის პერიოდში – ეს ხელს შეუშლის ნაყოფის დარღვევების განვითარებას.

ვიტამინი В9 უკმარისობის შედეგი ორსულობისას შეიძლება გახდეს ნაადრევი მშობიარობის რისკი, ბავშვის გონებრივი განვითარების შეჩერება, და ასევე სხვა უსიამოვნო შედეგები.

ორგანიზმში ფოლიუმის მჟავის არასაკმარისი რაოდენობა ასევე შეიძლება გახდეს ანემიის განვითარების მიზეზი, განსაკუთრებით ორსულ ქალებში, ადამიანებში კუჭის დაბალი მჟავიანობით და ბავშვებში, რომლებმაც გადაიტანეს ინფექციური დაავადებები.

ვიტამინი В9 არასაკმარისი მოხმარება შეიძლება გახდეს უძილობის მიზეზი, ორგანიზმში საერთო სისუსტის გაჩენის, მალე დაღლილობის, გულმავიწყობისა და გაღიზიანების, კანის სიფერმკრთალის, თავის ტკივილების, და ასევე მეხსიერების გაუარესების მიზეზი. ანემია, რომელიც გამოწვეულია ფოლიუმის მჟავის უკმარისობით, შესაძლებელია გამოიხატებოდეს ტუჩებსა და ენაზე ანთებითი პროცესებით, ზოგჯერ კანის ნაცრისფერი ფერით.

უნდა გახსოვდეთ, რომ თერმული დამუშავების დროს ნადგურდება ფოლიუმის მჟავის 90%, რომელიც არის უმ საკვებში. სწორედ ამიტომ მას სამართლიანად უწოდებენ „ვიტამინს ფოთლებიდან“.

ფოლიუმის მჟავის დეფიციტის  თავიდან ასაცილებლად აუცილებელია უმი ბოსტნეულისა და ხილის საკმარისი რაოდენობის მიღება. ექიმები რეკომენდირებენ ყოველდღიურად 600 გრ ბოსტნეულის და 300-400 გრ ხილის მიღებას. ვიტამინი В9 არის ძალიან ბევრ პროდუქტებში. ძირითადად მას შეიცავენ სხვადასხვა ფოთლოვანი მწვანე ბოსტნეული და ბალახეული – კერძოდ, კომბოსტო, ოხრახუში, მწვანე სალათის ფოთლები, ბოსტნეულის სხვადასხვა სახეობების ღეროფოჩები,  ასკილის, ჟოლოს, შავი მოცხარის, ცაცხისა და არყის ხის ფოთლები, ასევე ბაბუაწვერას, პიტნის, ჭინჭარის, ფარსმანდუკის, მრავალძარღვას და ასევე სხვა ბალახეულის ფოთლები.

ფოლიუმის მჟავის მოხმარებისას, იზრუნეთ იმაზე, რომ მასთან ერთად ორგანიზმში С ვიტამინის საკმარისი რაოდენობა იყოს.

თუ კუჭ-ნაწლავის მიკროფლორა აბსოლუტურად ჯანმრთელია – ვიტამინი В9 აქტიურად გამომუშავდება მასში.

ანემია და В6 ვიტამინის დეფიციტი

იმისათვის, რომ რკინამ შეასრულოს თავისი ფუნქცია ჰემოგლობინში, ის, პირველ რიგში, უნდა შეერთდეს მასთან. ამისათვის ორგანიზმში ყოველთვის უნდა გადიოდეს ჰემოგლობინის ნორმალური სინთეზი, რომელიც, თავის მხრივ, დამოკიდებულია მთელი რიგი ფერმენტების და ვიტამინების საკმარის რაოდენობაზე, კერძოდ კი В₆. ვიტამინი В₆ უკმარისობის დროს რკინა ვერაფერთან ვერ ერთთება. შედეგად იწარმოება ჰემოგლობინის არასაკმარისი რაოდენობა.

ორგანიზმში პირიდოქსინის (ვიტამინი В6) არასაკმარისი მიწოდება შეიძლება გახდეს ანემიის განვითარების მიზეზი, რომელიც არ ინკურნება რკინის პრეპარატებით. ხშირად ამ ანემიის მიზეზები გაუგებარი რჩება, ზოგჯერ კი ის შეიძლება წლობით გრძელდებოდეს. ასეთი პაციენტების მდგომარეობა იმდენად უარესდება, რომ ზოგჯერ ისინი საჭიროებენ სისხლის გადასხმას. ორგანიზმში ვიტამინი В6 შეყვანისას მათი მდგომარეობა არსებითად უმჯობესდება. 

ცბიერება В6- დეფიციტური ანემიის იმაში მდგომარეობს, რომ ვიტამინი В6 უკმარისობის დროს იზრდება რკინის შეთვისებადობა, რამაც შეიძლება მიაყენოს ზიანი ორგანიზმს, განსაკუთრებით, თუ ავადვმყოფი დამატებით იღებს რკინის პრეპარატებს, და მიიჩნევს, რომ მას აქვს რკინადეფიციტური ანემია.

В ჯგუფის ვიტამინები დიდი რაოდენობით არიან მარცვლეულში. სასურველია მოიხმაროთ გაურჩეველი თესლები, რადგან მათ ჩენჩოში ვიტამინების უფრო დიდი რაოდენობაა.

დასკვნა:

ანემია ვითარდება არა მხოლოდ რკინის დეფიციტის დროს, არამედ რიგი ვიტამინების უკმარისობის დროს. დაბალანსებული კვება, რომელიც მდიდარია ყველა საჭირო ვიტამინებითა და მინერალებით, გახდება ანემიის პროფილაქტიკის საიმედო გამოსავალი.

როგორ ავიმაღლოთ ჟანგბადის % ორგანიზმში?

მჟავა-ტუტოვანი ბალანსი — იდეალური წონის და კარგი ჯანმრთელობის გზა