ორგანიზმის რეაქცია სტრესზე
ჰორმონი კორტიზოლის გათავისუფლება სისხლში – ერთ-ერთი უძველესი რეაქციაა, რომელიც მემკვიდრებით გვერგო ჩვენი წინაპებისგან. მათ ცხოვრებაში სტრესული სიტუაციები არ იყო ნაკლები, მაგრამ ხარისხობრივად განსხვავდებოდა — ან მტერი დაესეოდათ (ან ცხოველი), ან ბუნებრივი სტიქიისგან თავი უნდა დაეღწიათ, ან სიტუაცია აიძულებდათ თავის ახლობელთან დაპირისპირებას.
ტვინი რეაგირებდა სტრესზე გარკვეული ჯაჭვური ქიმიური რეაქციით, რომლის შედეგად სისხლში ხვდებოდა კორტიზოლის დიდი რაოდენობა – ჰორმონი, რომელიც პასუხისმეგებელია სისხლის ნაკადის მოქცევაზე კუნთებში ( რომ ადამიანს შეეძლოს ბრძოლა და გაქცევა), და სისხლის უკუდენა სხვა სისტემებისგან. დღეს ჩვენ თითქმის არ გვჭირდება მსგავსი კუნთური აქტივაცია — XXI საუკუნეში საყოფაცხოვრებო კონფლიქტები მშვიდობიანი გზით წყდება.
თუმცა რეაქცია დარჩა — ყოველ ჯერზე სტრესის სიგნალის მიღებისას ტვინი აძლევს ბრძანებას თირკმლისზედა ჯირკვლებს აწარმოოს ჰორმონი კორტიზოლი, რომელიც:
• მომენტალურად ამცირებს იმუნური სისტემის აქტივობას,
• აფერხებს კოგნიტიურ ფუნქციას,
• ანელებს მონელების პროცესს, რის შედეგეად მონელების პროცესი უბრალოდ ჩერდება, და ნებისმიერი გაჩერებითი პროცესი იწვევს მჟავიანობის ფონის ამაღლებას;
• ხელს უწყობს ცილების და ნახშირწყლების სწრაფ გახლეჩვას და ააქტიურებს კუნთებს, რაც გარდაუვლად იწვევს რძემჟავის დაგროვებას,
• სტრესი იჭერს სუნთქვას, რაც იწვევს ნახშიროჟანგის დონის გაზრდას,
• ბლოკავს ნაღვლის ბუშტის მუშაობას. რის შედეგად ნაღველი – ორგანიზმის ყველაზე ტუტოვანი სუბსტანცია, რომელსაც აქვს рН 8,8 – აღარ ხვდება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტში, წევს მჟავა-ტუტოვან ბალანსს მჟავე მხარეს.
• ნეგატიურად მოქმედებს ტვინის მუშაობაზე. პირველ რიგში, ის იწყებს ნეირონების დანგრევას, რომლებიც იმყოფებიან ჰიპოკამპში. ეს მომენტალურად იწვევს ადამანის მეხსირების დანგრევას. სხვათა შორის, ეს ხსნის იმ ფაქტს, რომ ადამიანები ძლიერი სტრესის ქვეშ, დროებით ან მუდმივად კარგავენ მეხსიერებას.
• აქვეითებს სიხარულის და სიამოვნების ჰორმონების წარმოქმნას — სეროტონინის და დოფამინის.
სწორედ ამიტომ სტრესის პერიოდში ჩვენ ადვილად ავვადდებით სურდოთი, ვკარგავთ აპეტიტს და ძილს, ვერ ვპოულობთ ადგილს და ვერ ვფიქრობთ — ყველაფერი ეს არის ჰორმონი კორტიზოლის მოქმედება. და მხოლოდ მაშინ, როდესაც ტვინი მიიღებს სიგნალს იმაზე, რომ სტრესი გავიდა, კორტიზოლი იწყებს ნელ-ნელა (სპეციალური ენზიმების დახმარებით) სისხლიდან განდევნას.
როგორი არარეალური შეიძება მოგეჩვენოთ ეს პირველი შეხედვით, მაგრამ სტრესი – არის უძლიერესი მჟავიანობის თავდასხმა.