გლუტენის მავნებლობაზე. ცელიაკია: რა არის ეს

სავარაუდოდ, თქვენ პირველად გაიგეთ სიტყვა „ცელიაკია“-ს შესახებ, და მითუმეტეს არ იცით რა იმალება ამ სიტყვაში. ჯერ კიდევ 300-ან წლებში რომის მოაზროვნეებმა აღმოაჩინეს  დაავადება „ცელიაკიას დიათეზი“ ან „ცელიაკია“(ლათ. „მუცლის დაავადება“). ამ დაავადების პირველი თანამედროვე აღწერა ბავშვებში გამოაქვეყნა ბართოლომეის ჰოსპიტალის ექიმმა ლონდონში სამუელ გიმ 1888 წელს, რომელმაც გამოჰყო სიმპტომებიდან დაუძლურება, დიარეა, ანემია.

ცელიაკია გადაიცემა მემკვიდრეობით და გამოიხატება იმაში, რომ არ გადაიცემა ფერმენტების გადამუშავების უნარი, რომლებიც ხლიჩავენ გლუტენს.

ლათინურიდან გლუტენი ითარგმნება როგორც „წებო“. გლუტენი, რომელსაც ასევე უწოდებენ წებოვანას, არის ერთ-ერთი ელასტიური ცილის წარმომადგენელი, რომელსაც შეიცავს ხორბალი.  შესაბამისად, გლუტენის ძირითადი წყარო − არის პურ-ფუნთუშეულის ნაწარმი. გლუტენის მაღალი შემცველობა არის არა მხოლოდ ხორბალში (80% მარცვლის წონისგან), არამედ შვრიიაში (12%), ჭვავში და ქერში (15-20% მარცვლის წონისგან), მანანას ბურღულეულში (50%). ეს ნივთიერება წყალთან ურთიერთმოქმედების დროს ხდება წებოვანი, ელასტიური, ნაცრისფერი მწებვარე მასა.

ჩვეულებრივ პურში გლუტენის შემცველობა არის 4-დან 6%-მდე, ფხვიერ ნაცმხვრებში, ვაფლებსა და ბისკვიტებში − 20-40%, ხოლო ნამცხვრებში მისი შემცველობა აღწევს 50% ფქვილის მასისგან. წებოვანა ხშირად გამოიყენება მშრალ საუზმეებში, იოგურტებში ვარგისიანობის გაგრძელების ვადით, გაყინულ ნახევარფაბრიკატებში, კიბორჩხალას ხორცში, ხელოვნურად დამზადებულ თევზის ხიზილალაში, მდნარ ყველში, კონსერვებსა და საღეჭ რეზინაში.  

საშიშია თუ არა გლუტენი კონკრეტულად თქვენთვის?

იმის გასაგებად, თუ რითი არის საშიში გლუტენი, უნდა გავეცნოთ ნაწლავის სტრუქტურას. მისი შიდა კედლები დაფარულია საოთი, რომლებიც ეხმარება საკვების გადამუშავებაში და ვიტამინების, მინერალების, მიკროელემენტების შეთვისებაში. წებოვანაზე რეაგირების დროს, საოები სწორდებიან, იწებებიან, რაც ეს ხელს უშლის ნივთიერებების შეთვისებას, რომელბიც საჭიროა ორგანიზმის სრულყოფილი ფუნქციონირებისთვის (ძირითადად ნახშირწყლების, ცხიმების, ვიტამინების, მილროელემენტების შესათვისებლად).  თუ ადამიანი, რომელიც განიცდის გლუტენის დაავადებას მოიხმარს საკვებში მცენარეულ ცილას, საოები ბრტყელდებიან და იწყება ნაწლავის გარსის ანთებითი პროცესი. ეს ამცირებს ნაწლავის ფართობს, რომელსაც შეუძლია აღიქვას საკვები ნივთიერებები.

ამის შედეგად მცირდება აპეტიტი, ჩნდება მასის და წონის დეფიციტი, ნაწლავის დარღვევები, სიფერმკრთალე, შეშუპება, დაღლილობა, თავის ტკივილი, გაღიზინებადობა. ვიტამინების ნაკლებობა გამოიხატება კანის სიმშრალით, თმის ცვენით, ფრჩხილების მსხვრევადობით. ვიტამინების და მინერალების დაკარგვამ შეიძლება გამოიწვიოს ისეთი დაავადებები, როგორიცაა ანემია, რკინის დეფეციტის გამო, რაქიტი ან ოსტეოფოროზი.

ბავშვი, რომელსაც ქვს გლუტენის დაავადება, შეიძლება არ გაიზარდოს, არ მოიმატოს წონაში, როგორც სხვა ბავშვებმა, რადგან მისი ორგანიზმი არ ითვისებს საჭირო ვიტამინებსა და სხვა საკვებ ნივთიერებებს.

ცელიაკია არ არის ერთად-ერთი პათოლოგიური მდგომარეობა, რომელიც ვითარდება გლუტენის მოხმარების დროს. 

არა ყველა, ვისაც აღმოაჩნდა მსგავსი სიმპტომები განიცდიან გლუტენის გადაუტანლობას. დღესდღეობით, მეცნიერების ყურადღება გამახვილებულია ისეთ მდგომარეობაზე, როგორიცაა „მგრძნბიარობა გლუტენისადმი“ (gluten sensitivity). თანამედროვე განმარტების შესაბამისად, მგრძნობიარობა გლუტენისადმი წარმოადგენს მდგომარეობას, როდესაც საკვებ რაციონში გლუტენის არსებობა იწვევს მსგავსი სიმპტომების განვითარებას, როგორიც გვხდება ცელიაკიას ან ხორბალზე ალერგიის დროს, მაგრამ ამავდროულად გამოკვლევის ჩატარების დროს ეს ორივე მდგომარეობა გამოირიცხება.  მიუხედავად იმისა, რომ დღესდღეობით გლუტენისადმი მგრძნობიარობა რჩება გამონაკლისის დიაგნოზის სახით, რადგან არ არის დადგენილი ზუსტი დიაგნოსტიკის მარკერები, დადგენილია, რომ პაციენტს უქრება სიპტომები როგორც კი იწყებს უგლუტენო დიეტის დაცვას.

ორი წლის წინ ჟურნალში WallStreetJournal გამოქვეყნდა სტატია, რომელიც ეხებოდა გლუტენისადმი მგრძნობიარობას. გამოკვლევებმა აჩვენეს: ცელიაკიით დაავადებულია ერთი 133 ამერიკელიდან, წებოვანას მგრძნობიარობა აღმოუჩნდა ყოველ მესამე ადამიანს. სიმპტომები ორივე ჯგუფში მსგავსია, მაგრამ მეორე შემთხვევაში საოები არ ზიანდება, რაც ნიშნავს, რომ საკვები ნივთიერებების შეთვისებადობა არ ირღვევა. ეს დამოკიდებულია იმუნიტეტის მუშაობის სხვადასხვა მექანიზმებზე და უცხო ნივთიერების არსებობის რეაქციაზე.

მეცნიერულად დამტკიცებულია გლუტენის მავნებლობა აბსოლუტურად ყველა ადამიანისთვის, მიუხედავად იმისა, ძლიერია თუ სუსტი მათი გადაუტანლობა. გარდა იმისა, რომ გლუტენი მნიშვნელოვნად აზიანებს საკვები ნივთიერებების შეთვისებადობას იმით, რომ ანგრევს წვრილ ნაწლავს, ის კიდევ იწვევს მიჩვევას და დამოკიდებულებას, რომელიც ჰგავს ნარკოტიკულს.

უარის თქმა გლუტენის შემცველ პროდუქტებზე – ჯანსაღი კვების ერთ-ერთი საფუძველია.

გლუტენის გადაუტანლობის სიმპტომები

გლუტენის დაავადებების ყველაზე გავრცელებული სიმპტომები უკავშიდება კუჭ-ნაწლავის ტრაქტს. ეს არის მუდმივი ტკივილები და მუცლის შებერილობა. დიარეა და ყაბზობა, ღვიძლის პრობლემები. გლუტენის გადაუტანლობაზე ასევე მეტყველებს ატიპიური გადაღლა, ტკივილი სახსრებში, ვიტამინების უკმარისობა, ფეხების დაბუჟება, წყლულები პირის ღრუში, გამონაყარი კანზე, ფსიქიური აშლილობა და დეპრესია. თუმცა, თუ ვიცით რომელი პროდუქტები არ შეიცავენ წებოვანას, შესაძლებელია ამ სიმპტომების დისკომფორტის მნიშვნელოვანი შემცირება.

გლუტენისადმი მგრძნობიარობის სიმპტომები სხვადასხვანაირია და ბევრ შემთხვევაში ჰგავს ცელიაკიას სიმპტომებს. პროფესორი A.Fasano-ს (აშშ) მონაცემებით, პაციენტებს გლუტენისადმი ჰიპერმგრძნობიარობით ყველაზე ხშირად აღენიშნებათ:

• ტკივილები მუცლის არეში (68%)
• ექზემა (35%)
• ყურადღბების კონცენტრაციის დაქვეითება (34%)
• ქრონიკული დაღლილობა (33%)
• დიარეა (33%)
• მუცლის შებერილობა (25%)
• დეპრესია (22%)
• ყაბზობა (20%)
• ანემია (20%)
• მგრძნობიარობის შემცირება ან კიდურების დისტალური ნაწილების დაბუჟება (20%)
• გულძმარვა, გულისრევა, ღებინება (15%)
• ტკივილები სახსრებში (11%)
• მუცლის ბუყბუყი (10%)

გაღიზინებული ნაწლავის სინდრომი — ძალიან გახშირებული დაავადება, რომლითაც დაავადებულია მოზარდი მოსახლების 15-20%. ადამიანები წლობით ინკურნებიან გასტროენტეროლოგებთან, სვავენ საკვებ ფერმენტებს და ყველაფერი – ტყუილად.

გეცნობათ სიმძიმის გრძნობა ახალაგამოცხობილი პურისგან, იოურისგან, თითქოს და რამოდენიმე კილოგრამი მოიმატეთ? სწორედ ასე ვითარდება ნაწლავის შეშუპება ( „მუცელში ქვების შეგრძნება“) ანთებისგან. წონა მატულობს ნაწლავის შეშუპებულ ქსოვილებში წყლის დაგროვების გამო. წონა ისევე მალე გაქრება, როგორც დაგროვდა, თუ მიატოვებთ პურის ჭამას. ხოლო ნაწლავის შიდა ზედაპირის დაზიანებული საოს „განკურნებას“ დასჭირდება ერთი კვირა ან მეტი. ამ დროს შესაძლებელია გაუარესდეს საკვები ნივთერებების შეთვისებადობა და მეტეორიზმის გაზრდა.

გარდა ამისა, ყველას გვეცნოდა გრძნობა, უფრო სწორედ კი – ნარკოტიკული ეფექტი, როდესაც ვჭამთ პურს/ხაჭაპურს/ფუნთუშას და არ შეგვიძლია გავჩერდეთ. საქმე იმაშია, რომ გლუტენის მოლეკულის ნაწილი აღწევს ტვინში და იქ გარდაიქმნება ნივთიერებად, რომელიც შემადგენლობით ჰგავს მორფიუმს. მათ ეწოდებათ ექზორფინები. და სიამოვნების ჰორმონ ენდორფინთან ერთად (რომელსაც ტვინი გამოიმუშავებს იმიტომ, რომ პურის ჭამა ზრდის შაქრის დონეს სისხლში) ექზორფინები თიშავენ მადის კონტროლს. ადამიანს უჭირს თავის შეკავება, რომ არ შეჭამოს კიდევ ერთი პურის ნაჭერი.

სწორედ ამიტომ ადამიანები, რომლებიც ჭამენ პურს, საშუალოდ მოიხმარენ 250-350 კკალ-ზე მეტს, ვიდრე ისინი, ვინც პურს არ ჭამენ. ხოლო როდესაც პურისმჭამელები თავს ანებებენ პურის ჭამას, ადვილად იკლებენ წონაში, ამავდროულად არ იტანჯავენ თავს შიმშილობითა და დიეტებით.

როგორც ცელიაკიას დროს, გლუტენისადმი მგრძნობიარობის დროს უგლუტენო დიეტის დაცვისას პაციენტს უქრება ყველა სიმპტომი და უმჯობესდება მისი მდგომარეობა. აღსანიშნავია, რომ ცელიაკიას დროს დიეტის დაცვა უნდა იყოს მკაცრი და ცხოვრების ბოლომდე, იმ დროს, როდესაც გლუტენისადმი მგრძნობიარობით დაავადებული ადამიანები შესაძლებელია დაუბრუნდნენ გლუტენოშემცველი პროდუქტების მოხმარებას, თუ არ აქვთ მათი გადაუტანლობა.

გლუტენის გარდა ხორბალი შეიცავს კიდევ ერთ არც თუ ისე სასიამოვნო ნივთერებას – ამილოპექტინ А-ს. ის არა მხოლოდ მალეგადამუშავებადია, არამედ ახდენს ორგანიზმში „მავნე“ ქოლესტერინის (დსლპ) წარმოებას, ასტიმურებს ორგანიზმს ვისცერალური ცხიმის დაგროვებაში: მუცლის შიგნიდან და გარედან. ეს იწვევს უფრო თვალსაჩინო წონის მომატებას სხეულის ირგვლივ. ეს ცხიმი ეხვევა ყველა შინაგან ორგანოს, რაც ხელს უშლის მათ თავისუფლად იგრძნონ თავი. ყველაფერი სხეულის შიგნით უკუმშება: გული, ფილტვები, ნაწლავები, ღვიძლი… იზრდება მხოლოდ კუჭი, რადგან ცხიმი ითხოვს პატრონისგან მუდმივ და მზარდ კვებას.

მაგრამ ჭარბი ამილოპექტინი А -ს და სხვა სახამებელ-ნახშირწყლიანი საკვები არა მხოლოდ ზრდის წელის მოცულობას: ის ასევე ამცირებს მგძნობიარობას ინსულინის მიმართ და, როგორც შედეგი, კუჭქვეშა ჯირკვლის ინსულინის გამოყოფის ზრდას. რაც საბოლოო ჯამში არღვევს ჰორმონალურ ჯაჭვებს და იწვევს ზოგიერთ ადამიანში მეორე ტიპის დიაბეტის და თითქმის ყველა ადამიანში — ორგანიზმის სისტემური ანთების განვითარებას.

გლუტენოშემცველი პროდუქტის მიღების შემდეგ რამოდენიმე საათში იზრდება წვრილი ნაწლავის კედლის შეღწევადობა მსხვილი მოლეკულებისთვის, სადაც ხდება სხვადასხვა კომპონენტების გახრწნა და დუღილი. კედლების აღსადგენად პირველად მდგომარეობამდე საჭიროა არანკლებ ორი თვე.

საინტერესოა განკურნების ეფექტი ალერგიის დროს – ის იჩენს თავს სწორედ ორი თვის შემდეგ ბოლო შეჭმული გლუტენოშემცველი პროდუქტის ნაჭრიდან.

ითვლება, რომ დიეტის დაწყებიდან რამოდენიმე კვირაში ყველა უსიამოვნო სიმპტომი მცირდება, ხოლო ერთი წლის განმავლობაში, უმეტეს შემთხვევაში, მთლიანად ქრება. თუმცა, 2002 წელს ამერიკულმა ჟურნალმა The Journal of Alimentary Pharmacology and Therapeutics გამოიკვლია 30 მოზარდი ადამიანი ცელიაკიას რემისიის სტადიით, რომელიც გრძელდებოდა 8-12 წელი. 56% აღმოუჩნდა ვიტამინების დეფიციტი. 2009 წელს იმავე ჟურნალში გამოქვეყნებული იყო კიდევ ერთი გამოკვლევის შედეგები: 465 მოზარდმა პაციენტმა „ცელიაკიას“ დიაგნოზით 16 თვის განმავლობაში მთლიანად გამორიცა გლუტენი საკუთარი რაციონიდან. მხოლოდ 8%-ს ნაწლავის ქსოვილები მთლიანად აღუდგინდათ, ორწლიანი დიეტის შედეგად მაჩვენებელი გაიზარდა 34%-მდე, რაც ჯერ კიდევ შორს არის ნორმისგან.

ეს სრულიად არ ნიშნავს, რომ ადამიანებმა გლუტენის გადაუტანლობით უნდა თქვან უარი ჩვეულ კერძებზე. ცელიაკია შეიძლება გახდეს ბევრი სერიოზული დაავადების მიზეზი (დერმატიტი, ასთმა, ოსტეოფოროზი, უშვილობა, ნევროლოგიური პრობლემები, შაქრის დიაბეტი, წყლული და კუჭის და თორმეტგოჯა ნაწლავის კიბო), ხოლო უგლუტენო კვება მნიშვნელოვანად ამცირებს მათი განვითარების რისკს.

მაშ ასე, რა შეიცავს გლუტენს? 

პირველ რიგში, ბურღულეულის უმრავლესობა – როგორიცაა ხორბალი, ჭვავი, შვრია, ქერი. ეს არის მანანას, ქერის, ხორბლის, შვრიის ფაფები, პურ-ფუნთუშეულის ნაწარმი, დესერტები და ნაყინი. ასევე აკრძალულია სასმელები, რომლებიც დამზადებულია ამ კულტურების საფუძველზე (ლუდი, ვისკი, არაყი და სხვა).

მეორე რიგში, პროდუქტების უმეტესი რაოდენობა შეიცავს ე.წ. მალულ გლუტენს, რომელსაც ამატებენ შემადგენლობაში შედედებისა და შეწებებისთვის. მაგალითად, ხორბლის სახამებელი გამოიყენება იოგურტებსა და ნაყინში სქელი და ერთგვაროვანი მასის მისაცემად, გლუტენის მცირე რაოდენობა შეიძლება იყოს შოკოლადში (განსაკუთრებით რძიანში), წებოვანა წარმოადგენს საფუძველს ქარხნული სიროპებისა და სოუსებისთვის (მაიონეზი, კეტჩუპი, სოიოს სოუსი), არის ძეხვში, სოსისებში, კიბორჩხალას ჩხირებში. საო შეიძლება დაზიანებული იყოს ნახევარი გრამი ხორბლის ცილითაც კი.

რა უნდა ვჭამოთ? 

წიწიბურა, ბრინჯი, სიმინდი, სოიო, კინოა, ამარანტი, სორგო, ჩია, სელის თესლები, ფეტვი, და ასევე ყველა პარკოსნები — წარმოადგენენ პროდუქტებს გლუტენის გარეშე. მიუხედავად იმისა, რომ „ჰერკულესი“ დაუშვებელია, ფინური შვრია დასაშვებია. ასევე გლუტენს არ შეიცავს რძე (ეჭვქვეშ არის — მშრალი რძე), კვერცხი, ხორცი, ფრინველი, თევზი და ზღვის პროდუქტები, ყველა ხილი და ბოსტნეული, თაფლი.

აუცილებელია გახსოვდეთ, რომ გლუტენის მცირე რაოდენობაც კი დიდ ზიანს აყენებს ჯანმრთელობას. პროდუქტების შემადგენლობის ყურადღებიანი შესწავლით შეგიძლიათ თავი აარიდოთ ჯანმრთელობის მდგომარეობის გაუარესება. სამკურნალო დიეტა დღეისათვის კარგია იმით, რომ შესაძლებელია მაღაზიაში სპეციალური საკვები პროდუქტების შეძენა გლუტენის გარეშე. მათ აქვთ სპეციალური მარკირება — გადახაზული თავთავი.

შეიცავს თუ არა შვრია გლუტენს?

შვრია ძალიან განსხვავდება თავისი ნათესავი ბურღულეულის ოჯახისგან გარეგნული თვისებებით და შეიცავს 3 ჯერ უფრო ნაკლებ ტოქსიკურ პეპტიდებს, ვიდრე ხორბალი, ქერი და ჭვავი, რაც ხსნის მის ათვისებადობას ცელიაკიით დაავადებული ადამიანების მიმართ. შვრიის გლუტენი შეიცავს დაახლოებით 16% შვრიის ცილის ფრაქციიდან, როდესაც ხორბლის გლუტენი შეიცავს მთლიანი ცილის მასის 69%-ს . პირველი მინიშნება იმისა, რომ შვრიის მისაღებია ცელიაკიით დაავადებული ადამიანებისთვის, გაჩნდა უკვე 1950 წლებში, ხოლო 1995 წელს გაჩნდა ამის კლინიკური მტკიცებულება. თუკი თქვენ რთავთ თქვენ რაციონში შვრიას, მაშინ დარწმუნდით, რომ პროდუქტი აღნიშნულია ნიშნით „არ შეიცავს გლუტენს“. ასეთი უგლუტენო შვრიის მწარმოებლები ამისათვის იღებენ სხვადასხვა სიფრთხილის ზომებს.

რატომ აღარ შეუძლიათ ადამიანებს ხორბლის გადახარშვა.

მაგრამ ადამიანები იკვებებოდნენ ხორბლით საუკუნეების მანძილზე, რატომ გაჩნდა ბოლო ათწლეულში ასეთი სიფრთხილე გლუტენის და ხორბლის მოხმარების მიმართ?

მაშინაც კი, თუ თქვენ არ გაქვთ ალერგია გლუტენზე ან მგრძობიარობა ხორბლის მიმართ, უნდა იცოდეთ, რომ ხორბალს უფრო ხშირად ამუშავებენ გლიფოსატით, რაც მჭიდროდ არის დაკავშირებული მოსახლეობის ზრდასთან, რომელიც დაავადებულია ცელიაკიით ან გლუტენის გადაუტანლობით. პრობლემა იმალება ხორბლის გაზრდისა და დაკრეფვის მეთოდში ტრადიციულ მეურნეობაში. 

ასე, მაგალითად, აშშ-ში მიღებულია ხორბლის დამუშავება ჰერბიციდით „რაუნდაფი“ დაკრეფვამდე რამოდენიმე დღით ადრე. ეს ხელს უწყობს მეტი მარცვეულის დაკრეფვას ნაკლები ძალისხმევით ვადაზე ადრე. „რაუნდაფი“ შეიცავს სასიკვდილოდ მავნე ინგრედიენტ გლიფოსატს. აშშ-ს მსოფლის მეურნეობის დეპარტამენტის მონაცემებით 2012 წლისთვის, მყარი ხორბალის 99% დამუშავებული იყო ჰერბიციდებით.

გარდა ამისა, გლიფოსატის მოქმედება ორგანიზმზე იმდენად შეუმჩნეველია, რომ სიმპტომების არქონა დღესდღეობით არაფერს ნიშნავს. თუ თქვენ დღეს არ გაქვთ პრობლემები ხორბალთან, პრობლემები შეიძლება გაჩნდეს მომავალში, თუ თქვენ განაგრძობთ ამ პროდუქტის მოხმარებას, რომელიც დამზადებულია თანამედროვე ტექნოლოგიებით. 

„რაუნდაფი“ ახშობს სასარგებლო ბაქტერიების ფუნქციონირებას კუჭში, ახდენს ნაწლავის კედლებში შეღწევადობას და, როგორც შედეგი, იწვევს აუტოიმუნური დაავადებების სიმპტომებს, თუმცა კი „რაუნდაფი“-ს მწარმოებლები წერენ ამ ჰერბიციდის უსაფრთხოებაზე. ჯანდაცვის მსოფლიო ორგანიზაცია ასევე აცხადებს გლიფოსატის საშიშროებაზე ადამიანის ჯანმრთელობისთვის.

იმისათვის, რომ თავიდან ავიცილოთ თანამედროვე, ადამიანის მიერ შექმნილი უბედურება, არის მხოლოდ ერთი გამოსავალი – ვიყიდოთ ეს პროდუქტები მხოლოდ ფერმერებისგან, რომლებიც მუშაობენ ბუნებისთვის სასიკეთო ტექნოლოგიებით, ბიოლოგიურად სუფთა პროდუქცია, რომელიც არ არის დამუშავებული ჰერბიციდებით.

ხორბლის ღივის ფხვნილი 150გრ Wheat Grass Powder 150G Dragon Superfoods

ამარანტი 500გ Amaranth 500G

თეთრი კინოას მარცვალი | Quinoa, 250G

https://organika.ge/product/chia-200/